Gümrük Kanunu çerçevesinde, gümrük idaresi ile yükümlüler arasına doğabilecek uyuşmazlıklar, farklı şekilde ortaya çıkabilmektedir. Bunlar, gümrük vergisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar olabileceği gibi gümrük vergisi dışındaki işlemlerden doğan uyuşmazlıklar olabilmektedir.¹ Gümrük vergileri, niteliği itibariyle eşya üzerinden alınan, bir nevi tahakkuk ve tahsilatı aynı anda gerçekleşen bir vergi türüdür. Dolayısıyla vergilerin hesaplanmasında çıkacak ihtilaflar eşyanın nitelik ve kıymeti gibi unsurlar üzerinde yoğunlaşmaktadır.²

Gümrük vergilerindeki uyuşmazlıkların ortaya çıkma zamanı iki farklı şekilde ve iki ayrı zamanda ortaya çıkabilmektedir. Gümrük eşyasının henüz gümrük denetiminde bulunduğu sırada uyuşmazlık ortaya çıkabileceği gibi, gümrüğe tabi eşyanın gümrük işlemleri tamamlandıktan sonra da ortaya çıkabilmektedir.

Türkiye Gümrük Bölgesi’ne getirilen her eşya, yetkili gümrük idaresinde gözetime tabi tutulmaktadır. Gümrük eşyası, gümrük vergileri alınmak suretiyle ithal edilinceye veya Gümrük Bölgesi’nden çıkarılıncaya kadar gümrük denetiminde sayılmaktadır. Yükümlüler, Gümrük İdaresi’ne serbest dolaşıma giriş beyannamesi vererek ithal edecekleri eşyayı beyan etmektedirler.  Bu beyan doğrultusunda, beyan edilen eşyaya bağı olarak eksiklerin olup olmadığı, vergi oranı, vergi hesaplaması, hangi belgelerin ekleneceği gibi hususlarda, Gümrük İdaresi tarafından kontroller gerçekleştirilmektedir. Kontroller tamamlandıktan sonra muayene memurları tarafından tahakkuk işlemi yapılıp, mükellefe tebliğ edilmektedir. Tebliğ tarihinden itibaren, kanunu 198. maddesi gereğince 15 gün içinde itiraz edilmemesi halinde, verginin ödenmesi gerekmektedir.³

Gümrük Kanunu’nun 198. Madde düzenlemesi ile ödeme süresinin bitmesinden önce ilgilinin yazılı istemde bulunması ve teminat alınması şartıyla ödeme süresi otuz gün daha uzatılabilme imkanı getirilmiştir.  Süre uzatımı beyanname kapsamı eşyanın her bir kalemi için ayrı ayrı da yapılabilir. Uzatılan süre için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48. Maddesi kapsamında tecil faizi alınmaktadır.

Tüm bu denetim işlemleri yapılırken gümrük eşyası gümrük denetimi içindedir. Gümrük idaresi tarafından vergi ve resimler tahsil edilmediği sürece, gümrük eşyasının, yükümlüye teslimi söz konusu olmaz. (GK. Md. 69). Yükümlü, vergileri ödeyip eşyayı alır ve bu doğrultuda fiili ithalatı gerçekleştirmiş olur.

Gümrük denetimi sona erdikten ve yükümlüden gerekli vergiler tahsil edildikten sonra eşya Gümrük Bölgesinden çıkarılır. Gümrük vergileri ödendikten sonra ve gümrük işlemlerinin tamamlanması sonucunda, gümrük eşyasının serbest dolaşıma giriş beyannamesinin verilmesiyle gümrük eşyası Türkiye’de üretilen eşya ile aynı statüde olur. Bu şekilde de gümrük eşyası üzerindeki denetim sona ermiş olur. Bununla birlikte Gümrük Kanunu’nun 197. maddesi uyarınca, hiç alınmadığı veya eksil alındığı tespit edilen gümrük vergileri, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren üç yıl içinde istenebilir. Yani gümrük vergilerinde zamanaşımı üç yıldır.

Bu durumda, eşyanın ithalinin gerçekleşmesinden sonra yapılan kontrol ve denetlemeler sonucunda ortaya çıkan ek vergi tahakkuklarıyla ilgili uyuşmazlıklarda, vergiyi ödeme süresi, verginin tebliğ edildiği tarihten itibaren yine 15 gündür. Yani vergiler tahakkuktan itibaren 15 gün içinde ödenmelidir. Aksi halde gecikmiş ödemeler için gecikme zammı uygulanmaktadır.⁴  Teminat ödenmek kaydıyla ödeme süresinin otuz gün daha uzatılması bu durumda da geçerlidir.

Tebliğ edilen gümrük vergilerine karşı  gümrük idareleri nezdinde itiraz edilmesi ödeme süresini kesmektedir. Ödeme süresi idarenin ya da yargı mercii kararının tebliğ edildiği tarihten itibaren yeniden başlar.

Türk vergi sisteminde, vergi uyuşmazlıkları ile ilgili çözüm yolları iki ayrı şekilde düzenlenmiştir. Bunlardan birincisi, Vergi Usul Kanunu kapsamına giren vergi, resim, harçlarla ilgili vergi uyuşmazlık sistemi, diğeri de Vergi Usul Kanunu kapsamı dışında kalan gümrük vergileri uyuşmazlık sistemidir. Nitekim Vergi Usul Kanunu’nun 2. maddesinde yer alan “Gümrük idareleri tarafından alınan vergi ve resimler bu Kanuna tabi değildir” hükmü ile gümrük vergileri Vergi Usul Kanunu kapsamı dışında tutulmuştur. Bunun sonucu olarak Vergi Usul Kanununun vergi uyuşmazlıklarına ilişkin düzenlemelerinin de gümrük vergilerine uygulanma olanağı yoktur.

4458 sayılı Gümrük Kanunu’nda, gümrük idaresi ile yükümlüler arasında doğan uyuşmazlıklar gerek gümrük işlemlerinden ve gerekse vergiden doğsun, bunların çözümlenmesinde izlenecek kanun yolları, Gümrük Kanunu’nun on ikinci kısmında, itiraz başlığı altında toplanmıştır. Bu kavram hem gümrük idaresi ile yükümlü arasındaki uyuşmazlıkları barışçıl yolla çözmeye yarayan yöntemi ve hem de bu yol başarısız kaldığı takdirde yükümlünün idari yargı mercilerine başvurmasını da kapsamaktadır.

Yürürlükteki gümrük kanunumuz, gümrük vergilerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin olarak iki aşamalı bir usul benimsemiştir. Bunlardan ilki, uyuşmazlıkların barışçıl yolla çözülmesini amaçlayan idari itiraz basamağı olup, tüketilmesi zorunlu olan bu aşama; idari itiraz ve onun özel bir düzenlemesi olan tahlile itiraz yollarından oluşmaktadır. Uyuşmazlıkların çözümünde ikinci aşamayı da, idari yargıya başvuru yolu oluşturmaktadır.  Ancak bu yolun işletilebilmesi, uyuşmazlık konusu gümrük vergilerine karşı idari itiraz prosedürünün tamamlanması olması ön koşuluna bağlanmıştır.

İdare ile yükümlü arasındaki gümrük uyuşmazlıkları, idari itiraz aşamasında çözülemediği takdirde, yükümlüler idari yargıya başvurma hakkına sahiptir. İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun açık olduğunu düzenleyen, Anayasanın 125. maddesi ve Gümrük Kanunu’ndaki idari yargıya başvuruya ilişkin itirazlar başlıklı 242. maddenin fıkrasında, “İtirazın reddi kararlarına karşı işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilir.” İfadesi ile bu, hüküm altına alınmıştır.

Bundan sonra İdari Yargılama Usul Kanunu’nun⁵ uygulanması söz konusundur. Kanunun kapsam ve nitelik başlıklı 1. maddesinde düzenlenmesine göre; “Danıştay, bölge ifade mahkemeleri, ifade mahkemeleri ve vergi mahkemelerinin görevine giren uyuşmazlıkların çözümü, bu Kanunda gösterilen usullere tabidir.” Diğer yandan, 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri Ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu Ve Görevleri Hakkında Kanun’un⁶ 6. Maddesine göre; Vergi mahkemeleri, genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları görmekle yükümlüdür.

Söz konusu yasa düzenlemeleri gümrük vergisi uyuşmazlıklarını da kapsamaktadır. Bu bakımdan, Vergi Usul Kanunu kapsamına giren vergi, resim ve harçlarla, gümrük vergileri arasında idari yargı aşamasında bir fark bulunmamaktadır. Her iki vergi grubunun da anlaşmazlıkların idari yargı aşamasında çözümlenmeleri aynı usul ve yöntemlere tabi olacaktır.⁷

Böyle olmakla birlikte, Gümrük Kanunu’nun Anayasa Mahkemesince⁸ 18.10.2005 tarihinde iptal edilen 245. Maddesinin 2. ve 3. fıkralarında idari yargılama usulüne ilişkin özel düzenlemeler yer almakta, idari yargı yerine başvurulması halinde geçerli olacak temel ilkeler belirlenmiş bulunmaktaydı. Ancak Anayasaya aykırı bulunan bu hükümlerin 18.10.2005 tarihinde iptali ile gümrük uyuşmazlıklarının idari yargı aşamasında İdari Yargılama Usul Kanunu’na istisna getiren hiçbir hükmü kalmamış bulunmaktadır.

1 Tuncer, s. 280; Saygılıoğulu, s.1

2 Kızılot, s.472; Saygılıoğlu, s.1

3 Tuncer, s. 235; Kızılot, s.473; Saygılıoğlu, s.2

4 Tuncer, s. 236; Kızılot, s.475; Saygılıoğlu, s. 2; Aydın, s.2

5 RG. 20.01.1982/ 17580

6 RG. 20.1.1982/ 7580

7 Tuncer, s. 294, Kızılot, s. 491

8 AYM. 18.10.2005 gün ve E.2003/7, K. 2005/71, RG. 22.2.2006/26088

YARARLANILAN KAYNAKLAR 

TUNCER Selehattin, Gümrükler Ve Gümrük Vergileri (Teori - Uygulama), Ankara, 2001

TUNCER Denizhan, Doktora Tezi, Uludağ Ünv. Vergi Tekniği Açısından Gümrük Vergilerinin Değerlendirilmesi, Bursa, 2007, http://tez2.yok.gov.tr/

KIZILOT, Şükrü/ KIZILOT, Zuhal; Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, (Yaklaşım Yayıncılık), Güncellenmiş 13. Baskı, Ankara 2008

SAYGILIOĞLU, “Nevzat; Gümrük Vergisi Uyuşmazlıklarının İdari Aşamada Çözümü”, http:/www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/read_frame.asp?file_name=2003073716.htm,

AYDIN, Selman; “4458 Sayılı Kanundaki Ödeme Süresi, İdari İtiraz Ve Yargı Yolu İle İdari Davaya Konu Edilebilecek İşlem Konularındaki Çelişkiler Üzerine”, http:/www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/read_frame.asp?file_name=2003103951.htm